👉 જેસાજી - વેજાજી

👉 જેસાજી - વેજાજી લેખક :- ઝવેરચંદ મેઘાણી ( મુળ સત્યકથા લેખક ઝવેરચંદ મેઘાણી છે. ) જેસાજી અને વેજાજી (સરવૈયા) સરવૈયા શાખ ના રાજપુત ભાઇઓ જેસાજી અને વેજાજીની અમરેલી પાસે નાની જાગીર હતી. જે જુનાગઢ ના તાબામાં હતી.એ અરસામાં અમદાવાદના મહમદ બેગડાએ ઇ.સ. ૧૪૮૦ આસપાસ સોરઠ જીત્યુ અને જુનાગઢને ખંડીયુ બનાવ્યુ,આથી મહમદ બેગડાને જરુર પડ્યે ખંડીયા રાજાઓ પાસે થી લાયક માણસો બોલાવાતા,આથી જુનાગઢે જેસાજી વેજાજી અમદાવાદ જવા કહ્યુ.પણ તેમણે ઇનકાર કરી દિધો.આથી તેમની જાગીર છીનવી લેવાય,અને તેમણે બારવટુ આદર્યુ.આથી બાદશાહે સમાધાન કરવુ પડ્યુ. જેસાજી અને વેજાજી ના વિરતાને બિરદાવતો રાસડો તેમના કોઇ યાચક મયદાન ચારણે ગાયેલો. જેસા-વેજા તારી જોડ્યુ ભારે,ઘઘડાયુ જોનાગઢ શેર, સપયુ(સિપાઇઓ) માર્યા,માણહું માર્યા,ને વરતાયો કાળો કેર, જેસાની સંગમા વેજો.. વેજાની સંગમા જેસો.. જેસા-વેજાની અમર કાયા રઇ થાણાદારુ ના કાગળીયા આવ્યા ,જાવને તમે અમદાવાદ, છ મહીના ની નોકરી કરવી,બાસ્થા(બાદશાહ)ની કરવા બિરાદ, જેસા-વેજા હાલજો જોડે. થાણાદારુ તો હુકમ છોડે. જેસા-વેજાની અમર કાયા રઇ.-+ સરવૈયા તારી શાખ સોનાની,જાગીર તારી કે’વાય, થાણાદારુ ના હુકેમ ના માન્યા,મરવા થીયા તીયાર, લીલીછમ આંખડીયુ વાળા આંટાળી પાઘડીયુ વાળા જેસા-વેજાની અમર કાયા રઇ. ભાડીયા માથે ધામો નાસ્યો,કોટ બાંધ્યો કરાલ,(ભાડીયા ડુંગર પર કરાલ કોટ(કિલ્લો) બાંધ્યો) ઘોડલા તારાં ગામડા લુંટે લુંટે લાખેણો માલ, માણહુ ને મારતા ભારે, થાણાદાર ને ખબરુ પાડે, જેસા-વેજાની અમર કાયા રઇ. બાર વરસ તો બા’રવટો હાલ્યો,સપયું માર્યા બો, મનમાણા કિધા બાસ્થા હારે,ગરાસ લિધો સોં, જેસા તારી વાતું રઇ. વેજા તારી નામના થઇ જેસા-વેજાની અમર કાયા રઇ. ગીર નું જંગલ છે, ત્યાં એક માણસ ખોરાક રાંધી ને જમવાની તૈયારી કરે છે, જમવાનો એક કટકો લઈને જોર થી રાડ પડે છે “કોઈ ને જમવાનું હોય તો આવજો” એમ ૩ વખત અવાજ કરે છે. અને કોઈ નથી એમ વિચારી ને પોતે બટકું ખાવા જતો હોય ત્યાં પાછળથી હાથ લાંબો થાય છે, કટકો એ હાથ માં મૂકી દે છે, પોતે બીજો કટકો લઇ ખાવા જાય છે ત્યાં પાછો હાથ લાંબો થાય છે, ફરી થી એ કટકો હાથ માં મૂકી દે છે. એમ આખો ખોરાક એ હાથ માં પાછળ જોયા વિના મૂકી દે છે. પરંતુ ત્યાં હાથ ફરી થી લાંબો થાય છે એટલે એ માણસ સમજી જાય છે કે આ શક્તિ સિવાય કોઈ નાં હોય .. એટલે પોતાના પગ ની પીંડી કાપીને હાથ માં મુકે છે અને શક્તિ પ્રગટ થયા અને આદમી ને પૂછ્યું કે કોણ છો…? આદમી: જેસોજી છું. શક્તિ: કેવા? જેસોજી: સરવૈયા, શક્તિ: આમ ભટકવાનું કારણ? જેસોજી: માં, બહારવટીયો છું, ગરાસ જટાઈગયો છે શક્તિ: જા દીકરા હું તને બે રોઝડી આપું છું, એ તને બચાવશે. એમ બે રોઝડી આપી ને શક્તિ અદ્રશ્ય થયા.. એ જંગલ માં ફરનાર વ્યક્તિ સરવૈયા જેસોજી અને એના ભાઈ વેજોજી હતા, શક્તિ એ રાજી થઇ ને ૨ રોઝડી દીધી, ગરાસ ને લીધે બહારવટે ચડે છે પણ બહારવટુ ખાનદાની પૂર્વક કરતા. નિર્દોષને હેરાન નો કરતા, સ્ત્રી સામે કોઈદી ખરાબ દ્રષ્ટી ના કરતા. એક ઘોર અંધારી રાતે બેય ભાઈઓ જુનાગઢના નવાબને મારવાની યોજના બનાવે છે. બેય ભાઈઓ ગઢમાં નવાબના ખંડમાં પહોચે છે પણ જેસોજી ઉંધા ફરી જાય છે. ત્યારે વેજાજી એ કહ્યું “શું થયું?”, જેસોજી જવાબ વાળે છે “બેગમનું કપડું ઊંચું થઇ ગયું છે” (ખંડમાં બેગમ સુતી હતી અને એનું ગોઠણ સુધી વસ્ત્ર ઊંચું હતું એટલે જેસોજી ઉંધા ફરી ગયા), વેજોજી બોલ્યા “ભાઈ, હું નાનો છું, હું આંખ બંધ કરી ને એમને ઢાંકી દઉં છું, પછી આપણે નવાબને મારી નાખીએ “, જેસોજી: હા એમ કર, તું નાનો છે… વેજોજીએ આંખ બંધ રાખીને બેગમ ને ચાદર ઓઢાડી દીધી, પછી જેસોજી નવાબ તરફ ફર્યા ને મારવા તલવાર ઉગામી જ્યાં મારવા જાય છે એટલામાં બેગમ જાગી જાય છે, જેસોજી: બેન બી માં, અમે તને કાઈ નઈ કરીએ. અમે તો નવાબને મારવા આવ્યા છીએ, બેગમે યુક્તિ વાપરી ભાઈ તમે મને બેન કીધી તો તમે જ આ તમારી બેન નો ચૂડી-ચાંદલો ભાંગશો? પોતાની ભૂલ ની જાણ થતા જેસોજી તલવાર મ્યાનમાં કરીને બેગમને મહોર આપે છે અને નવાબને જીવતદાન. બીજી સવારે બેગમ નવાબને બધી વાત કરે છે, અને ત્યાર થી નવાબનો ડર વધી ગયો, નીંદર આવતી નથી, જરા અવાજ થતા જ બેઠો થઇ જાય છે.. સમી સાંજ થઇ છે, આ બાજુ જેસોજી અને વેજોજી ગીર માંથી પસાર થતા હોય છે, એવા માં એક ભેંસ દેખાઈ, વેજોજી: ભાઈ આજે તો દૂધ પીવા મળશે. જેસોજી: હા ભાઈ જા દોહી લે વેજોજી ભેંસ પાસે જાય છે ત્યાં ભેંસ ઉભી થઈને હાલવા માંડે છે, બેય ભાઈઓ ભેંસની પાછળ જાય છે, ભેંસ એક ગઢમાં જાય છે, બંને ભાઈઓ વિચારે છે, આવું ગીચ જંગલ અને આમાં વળી આ મહેલ, આયા કોણ રેતુ હશે? બંને બ્ભાઈઓ અંદર જાય છે, એક યુવાન દેખાવે રાજપૂત જેવો કાઈ પણ બોલ્યા વિના આવનારનું સ્વાગત કરે છે, બેયની હારે કોઈ વાત કરવા વાર સીધું જમવાની ત્યારી કરે છે, ત્યાં મહેલમાં રૂપ-પદમણી જેવી એક સ્ત્રી પણ હોય છે. જમણવાર પૂરો થાય છે, એટલે તે જુવાન કઈ પણ બોલ્યા વિના એમને સુવા માટેની જગ્યા બતાવે છે, બેય ભાઈઓ ખાટલા માં આડા પડે છે, કાંઈ સમજાતું નથી કે આ બે કોણ છે? બે માંથી કોઈ બોલતું કેમ નથી? મોદી રાત સુધી યુવાન નો તાદાપવાનો આવાજ આવતો હોય છે, થાકને કારને બિય ભાઈઓને પરોઢિયે ઊંઘ આવી જાય છે, બપોરે જયારે ઉઠે છે ત્યારે બેય જમીન પર સુતા હોય છે, નાતો મહેલ હોય છે, ના તો મહેલના પેલા દંપતી, બંને ભાઈઓ મુંજવણમાં મુકાય જાય છે કે આ શું થયું? તોય બીજી રાતે ફરીથી બેય ભાઈઓ મહેલ ગોતી ને આવે છે, ફરી થી એ ને પરિસ્થિતિ, પેલો યુવાન મૂંગા-મોઢે સ્વાગત કરે છે, જમાડે છે પણ કઈ બોલતો નથી, એટલે જેસાજી એ પૂછ્યું તમે કોણ છો? આખી રાત તળપો છો કેમ? તમે બેય કાંઈ બોલતા કેમ નથી? આ સાંભળી ને બોલ્યો “બીશો તો નઈ ને?”, જેસોજી : નાં બીએ, ગરાસીયા છીએ, ઉપકારનો બદલો ચુકવવા માંગીએ છીએ, યુવાન: “હું માંગળા વાળો, પ્રેત બન્યો છું” (માંગળા વાળો યુદ્ધ માં વીરગતિ પામ્યા હતા પણ, પ્રેત બન્યા હતા). જેસોજી: પણ તમે હજી અહી શું કરો છો? તમારી સદગતી કેમ ના થઇ? માંગળો: ભાઈ જેસા, મેદાનમાં હું વીરગતિ પામ્યો હતો પણ બરછી વાગતા બરછીનો કટકો સામેના જાળની જમીનમાં મારા એક હાડકા ના કટકા સાથે રહી ગયો છ